پیانو، گستره وسیع موسیقی
پیانو جزو قوی ترین ساز خانواده کلاویه ای یا کلید دار است. این ساز از محدوده یا وسعت صدای بیشتری نسبت به سازهای دیگر برخوردار است و هم این امکان را به نوازنده می دهد تا همزان ده نت را اجرا کند، یعنی به تعداد تمام انگشتان دست. محدوده صدای این ساز کمی بیشتر از هفت اکتاو است و از لحاظ کیفیت و طنین صدا، مطبوع ترین و وسیع ترین ساز در بین سازهای موسیقی است. این دو خصوصیت سبب شده که از پیانو به عنوان ساز سلو ( تک نواز )، ساز همراهی کننده و نیز ساز شرکت کننده در ارکستر مجلسی و بزرگ و همچنین در سبک های جدید استفاده شود.
پیانو در سال 1709 توسط کریستوفوری ایتالیایی از روی ساز دیگری به نام هارپسیکورد ساخته شد. کریستوفوری با تغییر بر روی مکانیسم زخمه ای هارپسیکورد، آنرا تبدیل به کوبشی نمود. در این سیستم جدید شستی ها با مکانیسم خاصی به مضراب های چکشی ساز مربوط می شوند، به طوریکه هرگاه بر روی شستی بکوبیم، چکش مضراب نیز بر روی سیم کوبیده شده و دوباره به عقب باز می گردد. این سیستم بعدها توسط آلمانی ها تکمیل شده و پیانو های امروزی به وجود آمدند.
انواع پیانو
گراند پیانو
گراند پیانو یا پیانوی بزرگ که به فارسی گاهی آن را پیانو رویال نامیده اند. در این نوع، سیم ها به صورت افقی قرار گرفته اند و چکشها از زیر به سیم ها ضربه می زنند. این ساز صدای با شکوه و پر طنینی دارد و بیشتر در سالن های کنسرت و ارکسترهای بزرگ استفاده می شود
پیانو دیواری
نوع دوم پیانو، " پیانو دیواری" است که به زبان های اروپایی به آن" پیانینو" یا پیانوی کوچک می گویند. همچنین پیانو آپ رایت نام دیگر این ساز به زبان انگلیسی است. پیانو دیواری نسبت به گراند پیانو کم حجم تر و ارزان تر بوده از این رو برای استفاده در منزل مناسب تر است. سیمها در آن به صورت عمودی قرار گرفته اند و چکشها از جلو به سیم ها ضربه وارد می کنند.
پیانو های دیجیتال
پیانو های دیجیتال همانطور که از نام آن پیداست از تکنولوژی دیجیتال برای تولید اصوات استفاده می کنند و از این منظر با پیانو های مکانیکی یا آکوستیک که از سیستم سیم و چکش بهره می گیرند کاملاً متفاوت هستند. صدای این نوع پیانو با الگو برداری از صدای پیانو های آکوستیک ساخته شده است که به این الگو ها که از همه نت های یک پیانو ساخته شده اند سمپل گفته می شود. این اصوات در هنگام نواختن به کمک بلندگوهای پیانو تقویت و پخش می شود. گرچه سیستم دیجیال تولید صوت هنوز نتوانسته جایگزین سیستم های آکوستیک که از ارتعاش سیم و انتشار صوت در هوا بهره می گیرند شود ولی به دلیل امکانات و شرایط آسانی که امروزه فراهم کرده اند این نوع پیانو توانسته جایگاه خود را در بازار پر رقابت پیانو تثبیت کرده و نظر بسیاری از کاربران پیانو را به خود جلب کند.
آشنایی با ساختار داخلی و مکانیسم پیانوهای آکوستیک
داشتن آشنایی کلی با قطعات داخلی و مکانیسم پیانو می تواند به شما در انتخاب، نواختن و نگهداری این ساز کمک فراوانی کند. گرچه آشنایی کامل با عملکرد پیچیده این ساز موضوع بحث این وبسایت نیست ولی با این حال سعی کرده ام تا حد امکان بخش های اصلی پیانو را به شما معرفی کنم تا نمایی کلی از عملکرد این ساز زیبا برایتان به تصویر کشیده شود.
پیانوهای دیجیتال به دلیل داشتن سیستم تولید صوت الکترونیکی در این بحث نمی گنجند.
از نظر ساختار کلی، گراند پیانوها و پیانوهای دیواری تفاوت های مشخصی با هم دارند، ولی به طور کل هر دو نوع این پیانوها از نظر عملکرد و اجزایشان بخش های مشابهی دارند که در ادامه به آنها پرداخته شده است.
فریم یا چارچوب پیانو
فریم یا چارچوب، اسکلتی است که سایر بخش های داخلی پیانو را در خود نگه می دارد. فریم ها معمولاً از چوب هستند ولی گاهی برای افزایش استحکام از میله های آهنی در درون آن ها استفاده می شود. در پیانوهای گرند، فریم از زیر پیانو و در پیانوهای دیواری از پشت قابل مشاهده می باشد.
ساند بورد
ساند بورد یکی از مهمترین بخش های یک پیانو محسوب می شود. وظیفه ساند بورد تقویت، رزونانس و پخش صدای تولید شد توسط سیم هاست. این بخش که از صفحه ای از چوب به قطر تقریباً ۱۰ میلیمتر ساخته شده با ارتعاش سیم ها به لرزه در آمده و موجب تقویت صدا می شود. بر روی ساند بورد قطعات بلندی از چوب به شکل نوار نصب می شود که به پل یا بریج موسومند. وظیفه بریج نگه داشتن یک سر سیم های پیانو می باشد. سر دیگر سیم ها به سیمگیرها بسته شده است.
تغییرات ناگهانی دما و رطوبت می تواند موجب انبساط و یا انقباض ساند بورد شده و در نتیجه این تغیرات، باعث بروزمشکلاتی مانند تغییر کوک و در موارد حادتر ترک برداشتن آن شود. از این رو رطوبت و خشکی شدید هوا بزرگترین دشمنان ساند بورد هستند.
ساندبوردهای مرغوب معمولاً از چوب درخت صنوبر ساخته می شوند و هرچه رگه ها یا شیارهای روی چوب – که به صورت خط های موازی هستند – بیشتر باشد کیفیت ساند بورد بهتر بوده و به همان نسبت کیفیت صدا و تحمل پذیری آن در مقابل تغیرات آب و هوایی بیشتر است. در ساند بوردهای بسیار مرغوب، شیارهایی با حدود ۱۸ تا ۲۰ عدد در هر اینچ (۷ تا ۸ شیار در هر سانتیمتر) را می توانید مشاهده کنید.
نمائی از ساند بورد یک گرند پیانو
صفحه چدنی
در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم فریم های پیانو برای تحمل فشار زیاد سیم ها به اندازه کافی مقاوم نبودند. این فریم ها که کاملاً از چوب بودند در مقابل فشار سیم ها و تغییرات محیطی بسیار ضعیف بودند. با طراحی و ورود فریم های آهنی در اوایل قرن بیستم، تحول عظیمی در صنعت تولید پیانو ایجاد شد. در واقع همه پیانوهای مدرن امروزی دارای یک صفحه یکپارچه چدنی در ساختار خود هستند. استفاده از صفحه های مقاوم چدنی به دلیل تحمل پذیری بسیار بیشترشان در مقابل فشار سیم ها را فراهم کرد.
صفحه های چدنی طراحی شده اند تا بتوانند فشارهای بسیار بالای سیم ها را تحمل کنند. بد نیست بدانید در پیانوهای دیواری و یا گراند پیانوهای با ابعاد متوسط، فشار و تنشی که یک سیم تحمل می کند برابر ۷۰ کیلوگرم و در مجموع ۲۳۰ سیم، حدود ۱۸ تن (۱۸۰۰۰ کیلوگرم) می باشد. این مقدار تنش در کنسرت گراندها نزدیک به ۲۸ تن (۲۸۰۰۰ کیلوگرم) است!
تخته سیمگیرها
تخته سیمگیرها، بلوک چوبی سخت و چند لایه ای به قطر حدوداً ۳/۲ سانتیمتر است که سیمگیرهای پیانو را در خود نگاه می دارد. سیمگیر خود قطعه کوچک میله ای شکلی است که سوراخی در یک سر آن قرار دارد. انتهای این میله درون تخته محکم شده و سیم پیانو به سوراخ سر آن بسته و تابیده می شود. در این تخته، لایه های مختلفی از چوب با جهت های متفاوت محکم به هم چسبانده می شوند تا بیشترین مقاومت را در برابر چرخش سیمگیرها داشته باشند. تخته سیمگیرها بین صفحه چدنی و فریم چسبیده و محکم چفت می شوند.
تصویری از بخش داخلی یک پیانو دیواری - ساند بورد، صفحه چدنی، سیمگیرها و سیم ها در عکس کاملا مشخص می باشد
پدال ها
پدال ها اهرم های پایی هستند که در زیر پیانو تعبیه شده اند. به کمک این پدال ها نوازنده می تواند کیفیت و حالت صدای ساز را کنترل کند. پیانوهای امروزی معمولاً دارای سه نوع پدال هستند که در زیر به توضیح آنها پرداخته ام :
۱- پدال طنین
این پدال موجب فاصله گرفتن همه دمپرهای پیانو از سیم ها می شود. دمپر یا خفه کن قطعه ای از جنس نمد می باشد که به صورت عادی روی سیم پیانو قرار دارد و مانع ارتعاش آن می شود. تقریباً هر کلید پیانو به جز کلید های قسمت های زیر یا نازک آن یک دمپر مخصوص به خود دارد. وقتی نوازنده پدال طنین را که درسمت راست قرار گرفته نگه می دارد همه دمپر ها همزمان از سیم فاصله می گیرند. این کار موجب می شود تا صدای پیانو به واسطه تاثیر اصوات هماهنگ و هارمونیک سیم های پیانو بر روی یکدیگر، پر طنین تر و زیبا تر به گوش برسد.
۲- پدال سوستنوتو یا پدال تمرین
پدال وسط پیانو در پیانوهای مختلف کارهای مختلفی انجام می دهد. در بیشتر گراند پیانوهای مدرن این پدال به پدال سوستنوتو موسوم است. نقش این پدال در این ساز ها عقب نگه داشتن دمپر یک و یا گروهی از کلید های پیانو است.
در اکثر پیانوهای دیواری این پدال موجب می شود تا پرده ای از نمد مابین سیم ها و چکش های پیانو قرار گیرد. این کار صدای ساز را تا حد زیادی کم کرده و در نتیجه انجام تمرینات پیانو بدون ایجاد مزاحمت برای دیگران راحت تر خواهد شد.
پدال وسط در بسیاری از پیانوها ممکن است اصلاً وجود نداشته اشد. در پیانوهای دیجیتال پدال وسط به جز ایجاد سوستنوتو ممکن است نقش های مختلفی داشته باشد.
۳- پدال نرم
هنگامی که این پدال گرفته می شود چکش های پیانو به سیم ها نزدیک تر می شوند. این کار از شدت ضربات کاسته و در نتیجه حد صدای پیانو و البته کیفیت و جنس آن را تغییر می دهد. از این رو به این پدال پدال نرم گفته می شود.
